بمب شیمیایی

مقدمه

بمب شیمیایی ابزارها یا موادی شیمیایی هستند که به وسیله آنها مثلاً با انفجاربمبی که حاوی مواد سمی و یا شیمیایی هستند انسان‌ها و یا سربازان دشمن را هدف قرار می‌دهند که به آن مواد آلوده می‌شوند و به انواع بیماریها و یا بیماریهای مخصوص به همان مواد دچار می‌شوند.

اسلحه شیمیایی به آن دسته از جنگ‌افزارها گفته می‌شود که در آنها یک یا چند ماده‌ شیمیایی برای کشتن و یا ناتوان کردن انسان‌ها به کار می‌رود. ماده شیمیایی را در مخزن‌هایی کوچک یا بزرگ انبار می‌کنند که به‌وسیله انسان یا وسیله‌ای موتوری حمل می‌شود و پس از شلیک و انفجار ماده شیمیایی را می‌پراکند. با راکت یا هواپیما هم آن مخزن‌ها را پرتاب می‌کنند. نخستین بار در جنگ جهانی اول این جنگ‌افزار به کار برده شده است. در جنگ جهانی دوم کاربرد چندانی نیافته است اما در جنگ ویتنام نیروهای آمریکایی آن را بسیار گسترده به کار می‌برده‌اند که بمب‌های ناپالم معروف‌ترین آن‌ها بوده است. جنگ‌افزارهای شیمیایی را می‌توان به جنگ‌افزارهای دارای سم‌های چشمی، بینی و دهانی، ریه‌ای و یا پوستی تقسیم کرد، بسته به آن که به کدامیک از اندام‌ها تأثیر می‌گذارد. برخی از گونه‌های عصبی آن کشنده است و بسیار زود انسان‌ها را از پا در می‌آورد، برخی دیگر تنها برای مدتی کوتاه یا بلند ناتوان می‌سازد. برخی از گونه‌های آن اگرچه کشنده نیست اما ناتوانی‌های جسمی ماندگار پدید می‌آورد و زندگانی را بسیار سخت می‌کند. گونه‌هایی از آن در افزارهای پلیس ضد شورش هم به کار برده شده است و اعتراض‌های گسترده‌ای به دنبال آورده است. جنگ‌افزارهای شیمیایی مانند بمب‌های اتمی و میکروبی در رده سلاح کشتار جمعی رده‌بندی می‌شود و کوشش نیروهای ضد جنگ و صلح‌خواه و سازمان‌های مدنی و شهروندی همواره برای ممنوع ساختن آن‌ها بوده است. ۱۳۷ دولت در سال ۱۹۹۳ پیمانی را امضا کردند که تکامل، تولید و انبار کردن جنگ‌افزارهای شیمیایی را ممنوع می‌کرد و از دولت‌ها می‌خواست در یک دوره ده ساله، یعنی تا سال ۲۰۰۳، همه جنگ‌افزارهای شیمیایی انبار شده را نابود سازند. گفتنی است که حکومت صدام در جنگ عراق و ایران این‌گونه جنگ‌افزار برای کشتار جمعی را نه تنها در آوردگاه‌ها برای کشتن سربازان بلکه در روستاها و شهرها نیز به کار می‌گرفت و هنوز هم هستند زنان و مردان هم‌میهن ما که از ناتوانی برآمده از آن رنج‌ها می‌برند. امروزه انتشار دستورهای ساخت و انبار کردن جنگ‌افزارهای شیمیایی کاری جنایت‌کارانه است و انساندوستان نگران دستیابی تروریست‌ها و آدم‌کشان به چنان جنگ‌افزارها هستند.

عوارض و خطراط پسماند شیمیایی و . . .   .

احتمالا شما هم درباره زباله های شیمیایی یا پسماندهای ناشی از یک واکنش شیمیایی چیزهایی شنیده اید.

خود فلز اورانیوم مقداری پرتوزایی طبیعی دارد. این مقدار بسیار اندک بوده و تشعشعات و پرتوهایی که از آن خارج می شوند ، در حد خطرناکی نیست. تنها در صورت تماس مداوم است که ممکن است اثرات ناخوشایند و بیماری ببار آورد.

اما همین فلز اورانیوم پس از آنکه مورد شکافت اتمی قرار گرفت تبدیل به مواد دیگری میشود که برخی از آنها به شدت پرتوزا هستند. خواه این شکافت در رآکتور اتمی انجام شود ، خواه در بمب اتم و خواه در آزمایشگاه. این مواد که عناصری چون رادیوم و کریپتون در آن به مقدار فراوان وجود دارند بسیار بسیار فعال و پرتو زا هستند. حتی لمس آنها برای چند ثانیه میتواند عوارض مرگباری به بار آورد.

دانشمندان و تکنسین های نیروگاه اتمی برای خارج کردن میله های سوختی از درون رآکتور و قراردادن آنها در محفظه های بسیار محکم و غیر قابل نفوذ ار ربات و دوربین مدار بسته استفاده می کنند. این میله های سوختی پس از مرحله سرد شدن (که ممکن است تا چند روز طول بکشد) به دقت در بسته های محکم و نفوذ ناپذیر قرار گرفته و سپس وارد یک کانتینر فولادی بسیار ضخیم و ضد زنگ و ضد ضربه میشوند.

دفن این زباله ها که تا هزاران سال به شدت پرتو زا و کشنده هستند تابع مقررات بسیار سخت و بسیار پیچیده ای است. آنها عموما به صورت ذرات ریز در آمده و با شیشه مذاب مخلوط میشوند. سپس در یک بشکه قطور فولادی بسته بندی شده و آنها نیز به نوبه خود در لایه های ضد پوسیدگی و ضد نفوذ قرار می گیرند. حمل این مواد با اسکورت های ویژه امنیتی پلیس و حتی ارتش همراه است. زیرا چنانچه این مواد بدست تروریسها بیفتد میتواند فاجعه به بار آورد و حتی زندگی روی کره زمین را مختل کند. کافی است یکی از این بسته ها پوسیده شده و وارد طبیعت گردد. ممکن است آبزیان را آلوده نماید. نه ببخشید ممکن نیست ؛ بلکه حتما چنین می کند. در نتیجه پرندگان و در مرحله بعد گوشتخواران را نیز آلوده می کند. مرحله بعد آب های کره زمین است و در نتیجه نابودی.

بسته های ضایعات اتمی ، سپس در لایه های عمیق زمین همچون گنبدهای نمکی که تا قرنها تغییر نمیکنند انباشه میشوند. در بسیاری از کشورها به واسطه همین پسماندهای اتمی گروههای طرفدار محیط زیست با تاسیس نیروگاههای اتمی مخالفت می کنند.

اگر یک دولت افراطی و یا یک گروه تروریستی بخشی از این مواد آلوده کننده و پرتوزا را به صورت بمب منفجر نماید می تواند باعث مرگ و میر گسترده و اختلال در زندگی همه مردم جهان شود.

عراق و ایران                                          ش.م.ر و امروز

اشاره: با شروع جنگ تحميلي (31 شهريور 1359) و حملا‌ت گسترده صدام به مناطق مرزي و جنوب و غرب ايران، مقاومت مردم و نيروهاي رزمنده مانع پيش روي نيروهاي عراقي شد. رژيم بعث عراق براي در هم شكستن مقاومت مردم و نيروهاي رزمنده از سلا‌ح‌هاي نوين و ممنوعه استفاده كرد. با شدت گرفتن كاربرد سلا‌ح‌هاي شيميايي از سوي رژيم بعث عراق، مسئولين نظامي‌ايران براي مقابله با آن، دست به آموزش نيروهاي رزمنده و تشكيل واحدهاي تخصصي در هر گردان زدند. پس از كودتاي 1958 و با روي كار آمدن حزب بعث عراق، ارتش اين كشور به لحاظ اينكه وابسته به اروپاي شرقي بود از همان ابتدا به واحدي به نام «جنگ‌هاي شيميايي» مجهز بود. اما ارتش ايران با وجود اينكه مجهز به سيستم نظامي‌غربي و آمريكايي بود به لحاظ اينكه تجربه‌اي در مورد اين نوع سلا‌ح‌ها نداشت تنها داراي يك تشكيلا‌ت محدود شيميايي بود. اصطلا‌ح «ش.م.ه» مخفف سه واژه شيميايي، ميكروبي و هسته‌اي است كه پيش از جنگ اين واحد در ارتش به صورت بسيار محدود حضور داشت اما با شدت گرفتن حملا‌ت شيميايي عراق در طول جنگ تحميلي، سپاه پاسداران انقلا‌ب اسلا‌مي، سازماني را در سال 61 به نام «ش. م.ر» كه مخفف كلمات شيميايي، ميكروبي و راديو اكتيو مي‌باشد، راه‌اندازي كرد.

رژيم بعث عراق تا پيش از عمليات والفجر 2 از اين سلا‌ح‌ها به صورت محدود و آزمايشي استفاده مي‌كرد اما بعد از اينكه عراق در تاريخ 29 تير 61 در عمليات والفجر 2 از اين سلا‌ح‌ها در منطقه پيرانشهر(پادگان حاج عمران عراق و در برخي ارتفاعات جبهه‌هاي غربي)، عليه مرزنشينان كرد استفاده نمود، سازمان رزم سپاه براي مقابله با اين نوع سلا‌ح‌ها به پدافند «ش.م.ر» مجهز شد. سپاه شروع به تهيه تجهيزات براي نيروهايش كرد و در هر لشكري يك واحد، و در هر قرارگاهي يك گردان پدافند شيميايي تشكيل شد و به مرور با گسترش حجم بكارگيري سلا‌ح‌هاي شيميايي عراق، اين واحدها به تيپ گسترش يافت. نخستين گزارش غير رسمي‌استفاده عراق از اين سلا‌ح‌ها در 14/7/59 در مرز شلمچه با عامل خردل عنوان شده است و اولين گزارش رسمي‌كه بتوان به آن استناد نمود بمباران هوايي جبهه مهران در تاريخ 20/10/59 با عامل اعصاب است كه 40 مصدوم و 10 شهيد بر جاي گذاشت.

سردار محمد باقر نيكخواه از جمله افرادي است كه از ابتداي تشكيل سپاه پاسداران و از روزهاي نخست جنگ تحميلي در بخش‌هاي مختلف به خصوص ستاد تبليغات جنگ فعاليت داشته و پس از آن از اولين افرادي است كه با تشكيل واحد« ش.م.ر» در سپاه وارد اين بخش مي‌شود و بسياري از اطلا‌عات مربوط به كاربرد عراق از سلا‌ح‌هاي شيميايي در 8 سال جنگ تحميلي را در سينه دارد.

وي در گفت‌وگو با مهر در خصوص چگونگي حضور خود در جبهه‌هاي جنگ خاطر نشان كرد: «قبل از جنگ دانشجوي علوم سياسي بودم كه با شروع انقلا‌ب فرهنگي دانشگاه تعطيل شد و با آغاز جنگ به همراه ديگر دوستان خود در قسمت تبليغات جنگ وارد شدم و چون در آن شرايط سخت و خاص به جوانان اعتماد كردند بنده را مسئول تبليغات جبهه و جنگ جنوب قرار دادند كه پس از آن نيز به ترتيب مسئوليت تبليغات جنگ خوزستان، قرارگاه كربلا‌ و قرارگاه خاتم الا‌نبيا (ص) را تا عمليات فاو بر عهده داشتم. از عمليات فاو به بعد به دليل گستردگي حجم استفاده عراق از سلا‌ح‌هاي شيميايي بنده مسئول جنگ‌هاي نوين شدم.»

وي جنگ‌هاي شيميايي را داراي بخش‌هاي مختلف از جمله عمليات شيميايي (آفند)، مقابله با سلا‌ح‌هاي شيميايي (پدافند)، آموزش و درمان شيميايي عنوان كرد و افزود: «مصدوميت شيميايي از دردآورترين مصدوميت‌هايي است كه در جنگ با آن مواجه مي‌شويم چراكه در سلا‌ح انفجاري عضوي از بدن صدمه مي‌بيند اما بر اثر كاربرد سلا‌ح‌هاي شيميايي نه تنها تورم‌هاي پوستي بلكه سيستم عصبي و تنفسي و كبد نيز دچار اختلا‌ل مي‌شود و عمدتا عوارض آن نيز دراز مدت است و شايد پس از 30-20 سال بروز كند و برخي از اين عوامل شيميايي به صورت توارثي منتقل مي‌شود. نمونه آن جنگ ويتنام است كه نه تنها علفزارها و خاك آلوده شد بلكه نسل كساني كه در معرض آلودگي بودند نيز به انواع سرطان‌ها مبتلا‌ شدند.»

سردار نيكخواه با اشاره به آموزش عمومي‌و تخصصي در مقابله با سلا‌ح‌هاي شيميايي، تصريح كرد: «اين آموزش تخصصي براي كساني كه مجريان پدافند هستند انجام مي‌شد و اين افراد بايد در شرايط انبوه گازهاي كشنده قرار گرفته و مراحل شناسايي، هشدار، رفع آلودگي، خنثي كردن و بعد معدوم كردن بقاياي بمبهاي شيميايي را انجام مي‌دادند.»

وي با بيان اينكه در بخش توليدات پدافندي مثل البسه و لوازم و تجهيزات دفاعي ما در محدوديت شديدي قرار داشتيم، گفت: «اوايل جنگ عمده ‌اين تجهيزات را به سختي از كشورها مي‌گرفتيم و حتي برخي كشورها ماسك‌هاي آموزشي به ما مي‌فروختند كه در جنگ نمي‌توانستيم استفاده كنيم. در اواسط جنگ معاونت صنعتي و توليد در وزارت سپاه شروع به توليد تجهيزات انفرادي و عمومي‌ (نظيرماشين‌آلا‌ت خنثي‌كننده عوامل، لباس ضد شيميايي و ماسك) نمود.»

وي عمليات خيبر را اولين عمليات گسترده‌اي خواند كه عراق در آن از سلا‌ح‌هاي شيميايي استفاده كرد و افزود: «در طول جنگ گسترده‌ترين كاربرد عراق از سلا‌ح‌هاي شيميايي در عمليات والفجر 8 (فتح فاو) بود و همچنين كربلا‌ي 5 در شرق دجله منطقه شلمچه صورت گرفت.»

مسئول سابق «ش.م.ر» سپاه با بر شمردن برخي از تيپ‌هاي پدافند شيميايي در زمان جنگ افزود: «اين نيروها در زمان جنگ و در عمليات‌ها حد قرارگاه ماموريت خود را پوشش عمومي‌مي‌دادند مثلا‌ اگر قرار بود قرار گاه نوح عملياتي انجام دهد تيپ حجربن عدي كه مخصوص قرارگاه بود محدوده آن را پوشش مي‌داد. بعلا‌وه ‌اينكه هر لشكر و تيپي كه عمليات داشت گردان شيميايي اين لشكر محدوده عمليات را تحت پوشش قرار مي‌داد. اين نيروها علا‌وه بر تحركات نظامي‌تحت آموزش مقابله با اين نوع سلا‌ح‌ها قرار گرفته بودند و كارهاي امداد شيميايي را نيز انجام مي‌دادند.»

وي در خصوص شيوه اطلا‌ع رساني سازمان«ش.م.ر» در زمان جنگ گفت: «ما تعدادي از دانشجويان در رشته‌هاي شيمي، فيزيك و آزمايشگاهي را آورده بوديم و آنها اين سلا‌ح‌ها را در آزمايشگاه‌هايي كه در جنوب بود با همكاري ديگر دانشگاه‌هاي صنعتي مورد بررسي قرار مي‌دادند. دانشجويان و اساتيد در مقاطع مختلف در اين آزمايشگاه‌هاي تحقيقاتي كار مي‌كردند و نتايج را استخراج كرده و به صورت نشريه «پيغام ش.م.ر» به اطلا‌ع فرماندهان مي‌رسيد. در مواقعي نيز دو يا سه روز كميسيوني تشكيل مي‌شد و با حضور نيروهاي عملياتي تجارب و نواقص و نقاط قوت عمليات‌هاي گذشته پس از بحث به صورت جزوه محرمانه تدوين مي‌شد و در آنجا بعضا ذكر مي‌شد كه نوع اين سلا‌ح در اين عمليات چه بوده و ممكن است در عمليات بعدي از چه عواملي استفاده شود.»

سردار نيكخواه افزود: «در مواقع عملياتي بلا‌فاصله اطلا‌عيه به كارگيري عراق از سلا‌ح شيميايي را تنظيم كرده و به ستاد تبليغات جنگ ‌كه در آن زمان آقاي خرازي مسئول بودند‌ به وزارت خارجه، اداره كل مجامع جهاني، نماينده دايمي ‌ايران در سازمان ملل و يا به سفراي ايران از طريق وزارت امور خارجه اخبار و اطلا‌عات را مي‌داديم تا آنها عليه عراق در بكارگيري اين نوع سلاح‌هاي ممنوعه افشاگري كنند و يا در سازمان ملل به گوش نمايندگان كشورها برسد و از دبير كل سازمان ملل درخواست مي‌شد كه گروه تحقيق بفرستند تا آثار به جا مانده از اين بمب‌هاي شيميايي را طي گزارشي اعلا‌م كنند.»

وي با اشاره به كار شكني و تعلل سازمان ملل در دوران دفاع مقدس جهت محكوميت عراق در بكارگيري سلا‌ح‌هاي شيميايي، تصريح كرد: «متاسفانه آنها نماينده نمي‌فرستادند و ما مي‌خواستيم شوراي امنيت تشكيل جلسه دهد و عراق را محكوم كند و اينها تعلل مي‌كردند و چندين روز طول مي‌كشيد كه نامه به شوراي امنيت برود. شوراي امنيت و خود دبير كل تعلل مي‌كردند و معمولا‌ با دو هفته تاخير اقدام مي‌كردند. ما نمونه‌هاي اين نوع سلا‌ح‌ها را نگهداري مي‌كرديم و تمام مشخصات كارخانه و كشور سازنده آن كاملا‌ مشخص مي‌شد و پس از مدتي گروه حقيقت ياب كه اعضاي كارشناسي سازمان ملل ‌كه عمدتا از كشورهاي اروپايي‌ بودند، مي‌آمدند. چندين بار اين گروه‌ها آمدند و ما آنها را به منطقه برديم و آثار آن را نشان داديم و فيلم و عكس گرفته مي‌شد و با نمونه برداري از برخي مصدومان اين سلا‌ح‌ها و خاك منطقه آن را به آزمايشگاه‌هاي تخصصي شيميايي و ميكروبي كشورهاي اروپايي مي‌فرستادند و با وجود تاييد اين مطلب، به طور مشخص موضع نمي‌گرفتند. وقتي هم ما آنها را به منطقه مي‌برديم بايد كلمهUN را در پلا‌كاردهاي بزرگ مي‌نوشتيم تا هواپيماهاي عراقي آنها را نزنند; جالب اينكه عراقي‌ها آنقدر اطمينان به حمايت غرب داشتند كه با وجود اين، بمباران مي‌كردند.»

وي با بيان اينكه ما با دعوت از خبرنگاران، اعضاي فعال حقوق بشر و افراد صلح طلب سعي در تنوير افكار عمومي‌و جهاني نسبت به جنايات صدام داشتيم، افزود: «طي نامه‌هاي متعددي درخواست صدور قطعنامه از شوراي امنيت داشتيم كه اولا‌ عراق را محكوم كنند و ثانيا از ادامه تجاوزات عراق جلوگيري كنند و ممانعت از همكاري ساير كشورها با عراق صورت گيرد. معمولا‌ دبير كل طفره مي‌رفت و تنها اطلا‌عيه مي‌داد و يا فوقش بيانيه مي‌داد و گزارش همين گروه حقيقت ياب كه از طرف خود آنها در يك مرحله تلطيف شده بود باز از طرف دبير كل تلطيف مي‌شد و بعد با پيگيري‌هاي مستمر نماينده ‌ايران شوراي امنيت جلسه تشكيل مي‌داد و در نهايت يك اشاره كلي به مسئله عراق و ايران و سلا‌ح‌هاي شيميايي مي‌كرد; مثلا‌ عنوان مي‌كردند كه... با حضور اين گروه در ايران مشاهده شده كه سلا‌ح‌هاي شيميايي به كار گرفته شده اما نمي‌گفت كه چه كسي و يا كشوري به كار گرفته و حتي آن اوايل نمي‌گفتند بر عليه چه كسي و در پايان با توصيه به خويشتنداري دو كشور، عدم استفاده از اين نوع سلا‌ح‌ها را در خواست مي‌كرد. چند مرحله به همين منوال بود تا در يك مرحله از عراق اسم بردند و آن هم در عمليات فاو بود كه آنجا عنوان شد كه عراق استفاده كرده بدون اينكه ‌اين كشور را محكوم كند. عراق هم چون اطمينان به حمايت كشورهاي غربي داشت بلا‌فاصله پس از صدور اين بيانيه شهر آبادان را بمباران كرد و بيش از 50 تن مردم بي دفاع به شهادت رسيدند.»

وي افزود: «شخصيت‌هاي جهاني، علا‌قمندان انقلا‌ب اسلا‌مي‌و ميهمانان دهه فجر را به منطقه مي‌برديم يا با دعوت از صليب سرخ جهاني آنها چند بار طي اطلا‌عيه‌اي مشاهدات خود را اعلا‌م كردند. از طريق كميسيون خلع سلا‌ح سازمان ملل و كميسيون منع كاربرد سلا‌ح‌هاي شيميايي در وين و يا هر سازمان بين المللي موضوع را پيگري مي‌كرديم و پس از جمع آوري اطلا‌عات به وزارت امور خارجه ارسال مي‌شد تا كار تبليغاتي انجام شود. از طريق ستاد تبليغات جنگ خبرنگاراران خارجي، بي‌بي‌سي و چندين خبرگزاري معتبر جهاني را دعوت مي‌كرديم و مناطق شيميايي و بمب‌ها و يا فيلم، مصدومين شيميايي و نقاهتگاه‌ها را نشان مي‌داديم. حتي يكي از فيلمبرداران بي بي‌سي كه مسئله به كارگيري عراق از اين نوع سلا‌ح‌ها را انكار مي‌كرد، خود او نيز در اين حين مصدوم شيميايي شد و نماينده ‌ايران به ملا‌قات وي رفت. فيلم‌هاي تهيه شده در خصوص به كارگيري عراق از سلا‌ح‌هاي شيميايي به اتحاديه دانشجويان آمريكا، اروپا، كانادا، هند و... ارسال مي‌شد و يا با ارسال عكس‌هاي مختلف از اين حملا‌ت نمايشگاه عكسي از جنايات صدام در كشورهاي مختلف برگزار مي‌كردند. در هر كنفرانس بين‌المللي فيلم ويديويي را مي‌فرستاديم و نماينده ‌ايران با سختي ممكن بود بتواند موفق به پخش اين فيلم‌ها شود. در كنفرانس‌ها و يا سمينارهاي بين المللي نمايندگان ايراني سعي مي‌كردند اين مبحث را مطرح كنند. ما به دليل ارتباطاتي كه داشتيم حتي خارج از سازمان خود در اين خصوص فعاليت مي‌كرديم چراكه سپاه سازمان بازتري نسبت به ارتش داشت و مثل ارتش سيستماتيك نبود كه بايد برا هر چيزي سلسله مراتب طي شود.»

سردار نيكخواه بخش عمده امداد مصدومين شيميايي را بر عهده بهداري رزمي‌دانست و افزود: «امدادگران ويژه دوره امدادگري «ش.م.ر» گذرانده بودند و علا‌وه بر آن خود مصدوم شيميايي امداد انفرادي داشت يعني اگر عامل اعصاب مي‌زدند بلا‌فاصله دو آميول آتروپين را به خود تزريق مي‌كرد و اگر عامل خوني بود آمپولي بود كه گوشه ماسك مي‌انداخت و با استنشاق آن تنفسش باز مي‌شد. امدادگران به كمك افرادي كه نمي‌توانستند از تجهيزات انفرادي خود استفاده كنند مي‌شتافتند و سريع مصدومين را از منطقه خارج مي‌كردند و در اورژانس شيميايي يك درمان اوليه انجام مي‌شد كه در آنجا حمام‌هاي رفع آلودگي وجود داشت و لباس‌هاي آنها سوزانده و تجهيزات نظامي‌نيز پس از رفع آلودگي استفاده مي‌شد.»

وي با بيان اينكه بخشي از مصدومين نيز به دليل شدت مصدوميت از طريق سازمان امداد و درمان كشور به خارج اعزام مي‌شدند، افزود: «ضمن اينكه آنجا آزمايشگاه‌هاي مجهزتري داشتند، مصدومان شيميايي ما اسناد گوياي جنايات صدام و كشورهاي غربي بودند و به اتريش، فرانسه، آلمان، انگليس، اسپانيا و حتي ژاپن اعزام شدند و جالب اين بود كه خبرنگاران از مصاحبه با اين افراد منع مي‌شدند و حتي در پاريس پزشكان قرنطينه شده بودند كه مصاحبه نكننند و نگويند اين افراد از ايران آمده‌اند. مظلوميت ايران تا اين حد بود و حمايت غرب از عراق در همه جوانب نمود داشت; با اين حال وقتي عده‌اي از خبرنگاران در فرودگاه و يا مراكز ديگري آنها را مي‌ديدند كنجكاوي حرفه‌اي آنها كمك مي‌كرد كه از اين موضوع اطلا‌ع پيدا كنند.»

سردار نيكخواه در خصوص چگونگي شناسايي عوامل شيميايي و اطلا‌ع رساني به نيروها، خاطر نشان كرد: «راهنمايان «ش.م.ر» عامل شيميايي را با سيستم دستي شناسايي مي‌كردند، بدين صورت كه با قراردادن كاغذ كاشف در معرض آلودگي و تغيير رنگ آن، نوع عامل شيميايي مشخص مي‌شد و بلا‌فاصله با بي‌سيم به فرماندهان اطلا‌ع داده مي‌شد كه‌اين عامل در فلا‌ن منطقه وجود دارد، يا يك دستگاهي بود كه در عرض يك دقيقه در شيشه آزمايشگاه با تركيبات محلولي عامل را دقيق‌تر نشان مي‌داد.»

وي در خصوص چگونگي يافته‌هاي درماني عوارض شيميايي گفت: «در ابتدا ما شروع به مطالعه كتب تاريخي با موضوع جنگ كرديم و مشخصا جنگ جهاني اول و دوم و سابقه تاريخي استفاده از كاربرد سلا‌ح‌هاي شيميايي را دنبال كرديم. در حالي كه پزشكان غربي تجربيات درماني خود را در اختيار ما نمي‌گذاشتند، پزشكان ايراني به تجربه و با تخصص‌هاي مختلف بسياري از يافته‌هاي درماني را ارايه كردند. دكتر سهراب پور و دكتر يوسف فروتن از اساتيد برجسته درمان شيميايي هستند كه در اين خصوص خدمات قابل توجهي به جانبازان شيميايي ارايه دادند. در طول جنگ بيش از 90 درصد مصدومان شيميايي در داخل ايران تحت معالجه قرار گرفتند و شيوه‌هاي درماني مصدومان شيميايي تقريبا منحصر و ابتكار خود پزشكان ايراني بود.»

وي در پاسخ به‌اين سئوال كه با مراجعه به برخي گزارشات سازمان ملل مي‌بينيم كه‌ايران در مواردي از طرف عراق متهم به استفاده از اين سلا‌ح‌ها شده، گفت: «عراق سعي در جو سازي داشت و در اين مورد موفق نشد. برخي مواقع نيروهاي عراقي زماني كه مي‌خواستند در حال محاصره خط مقدم ما را بزنند مواضع خود را مي‌زدند. كاربرد اين نوع سلا‌ح‌ها با توجه به شرايط جوي صورت مي‌گيرد يعني وقتي كه شدت آفتاب كم است يا باد به سمت موضع دشمن باشد استفاده مي‌شود كه برخي مواقع محاسبات آنها اشتباده بود و باد اين گازها را به سمت خود آنها مي‌برد و از اين طريق با اشتباه خود عليه‌ايران جو سازي مي‌كردند. بيش از 50% حجم حملا‌ت شيميايي، عوامل پوستي است. 25% شامل عوامل مخرب اعصاب (تابون، سارين، عامل ناشناخته)15% عامل خوني، 10% شامل عوامل خفه‌كننده، تركيب عوامل پوستي با اعصاب، روانگردان‌ها، ناتوان كننده‌ها و مختل كننده، عوامل آتش زا و در موارد نادر مشكوكي عوامل ميكروبي گزارش شده است. عمده‌ترين جنگ افزارهاي شيميايي عراق، جنگنده بمب افكن بود (انواع مير، ميراژ، هواپيماهاي آموزشي تك موتوره، اسپري مخازن شيميايي با هليكوپتر) حتي مواردي در خرمشهر ديده شد كه با كاتيوشا، آر پي جي، انواع گلوله‌هاي توپ، گلوله تانك، خمپاره و مواردي با نارنجك همراه بوده است. اين عوامل به صورت ابرهاي شيميايي با رنگ‌هاي آبي، زرد و نارنجي مشخص مي‌شد.» مسئول سابق«ش.م.ر» سپاه با بيان اينكه عمده شركت‌هاي تجهيزكننده عراق به سلا‌ح‌هاي شيميايي آلماني بودند تصريح كرد: «پس از اين كشور آمريكا، انگليس، فرانسه، ايتاليا، روسيه، يوگسلا‌وي، سوييس، فنلا‌ند، هلند، اسكاتلند، بلژيك، سوئد و... شركت‌هاي وابسته به آنها مستقيما در فروش، تهيه مواد و توليد اين نوع سلا‌ح‌ها با عراق مشاركت داشتند و در عكاشه و سامرا و... كارخانه‌هايي تحت عنوان «دفع سموم و آفات شيميايي»، حشره كش و... ايجاد كردند و با فرستادن مستشار در تجهيز اين كارخانه جات و دادن دانش آن انواع عوامل شيميايي را از نوع پوستي، تنفسي و اعصاب، چشمي‌، خوني و... را توليد كردند.

انواع سلاح های شیمیایی

از نظر نظامی گاز های شمیایی به شش گروه تقسیم می شوند
۱- عوامل سمی کشنده
۲- عوامل ناتوان کننده
۳- عوال کنترل اغتشاش
۴- عوامل دود زای نظامی
۵- عوامل ضد گیاه
۶- شعله ها و آتش ها
ما در این مقاله هدفمان مطالعه ی گروه اول می باشد و از باز کردن گروه های دیگر به دلیل کمبود فضا و وقت خود داری می کنیم

عوامل سمی کشنده :

الف - عومل تاولزا
۱- خردلها
۲- آرسنیک ها
۳- گزندها

ب- عوال خون
۱-آرسین SA
۲- سیانید هیدروژن AC
۳- کلرید سیانوژن CK

ج- عوال اعصاب
۱- عوال سِری G
۲- عوال سِری V

د- عوال خفه کننده
۱- فسژن CG
۲- دی فسژن DP

عوامل تاولزا :

این گروه را به راحتی می توان به سه زیر گروه تقسیم کرد
۱- خردل ها
۲- آرسنیک ها
۳- گزند ها
این عوامل بیشتر به صورت مایع می باشند . اثر آنها پایدار است و وزن آنها به نسبت هوا زیاد می باشد .این مواد معمولا ً موجب مرگ آنی نمی شوند و فرد را نا توان می کنند .

نحوه ی ورود و چگونگی تاثیر
این عوامل در محل آلوده سلول ها را تحریک کرده و موجب ایجاد زهر سلولی می شوند . این مواد در حالت مایع و گاز قدرت نفوذ به دیواره ی سلولی ،چوب ، چرم ، رنگ وغیره را دارند و فقط در تماس با موادی مانند شیشه ، فلز و کاشی قدرت خود را از دست می دهد .

خردل ها
HN-HD-Q-T مایع روغنی زرد وسیاه بوی سیر چشم، پوست مجاری تنفسی پایدار حدود ۳ ساعت

علائم مسمومیئت با عوامل خردل

۱- بعد از حدود ۳ الی ۶ ساعت در محل آلوده سوزش و خارش ایجاد می شود و لکه های قرمز ظاهر می گردد .
۲- بعد از ۱ الی ۲ روز تاول ها نمایان می گردد . از به هم پیوستن تاول های کوچم تاول ها ی بزرگ پدید می آید .
۳- در صورت ورود این عوامل از طریق دستگاه گوارشی یا تنفسی با عث ایجاد مشگلات تنفسی و گوارشی خواهد شد . این عوامل در صورت ورود به بدن خطراتی مانند عوامل خفه کننده را ایجاد می کنند .
۴- اگر درصد این مواد در محیط زیاد باشد موجب اثرات دائمی بر حس بینایی (مانند کوری ) در پی خواهد شد .
۵- فرد مصدوم پس از تماس با این مواد احساس می کنند که موادی مانند شن و ماسه درون چشم او هستند .

آرسنیک ها
MD-ED-PD-L مایع قهوه ای گل شمع دانی چشم، پوست مجاری تنفسی پایدار چند ثانیه

علائم مسمومییت با آرسنیک ها

آرسنیکها علاوه بر تاول زدن عوارضی مانند بززگ شدن ریه ، اسهال ، بی تابی ، ضعف ، کاهش حرارت بدن وکم شدن فشار خون را در پی دارند . لازم به ذکر است که سرعت بروز تاول های آرسنیک چند دقیقه است که این امر در مورد خردل ها چند روز به طول می انجامد .

گزند
CX جامد خاکستری با جلای فلزی تند و نا مطبوع چشم، پوست مجاری تنفسی پایدار حدود یک ساعت

گزند ها و علائم مسمومیت با انها

معروف ترین عامل گزند ها CX است . این عامل در صورت تماس با بدن باعث سوزشی مانند گزش حشرات می شود .در حالت طبیعی این عامل در طبیعت در ۲۰ درجه سانتی گراد به صورت مایع بوده و رنگی تیره و روغنی دارد .

علائم گزند ها

۱- به موجب تماس با بدن موجب درد فوری می شود
۲- در عرض ۲ ثانیه محل آلودگی مانند گزیدگی زنبور می شود
۳- محل آلوده سفید شده و درون آن قرمز می شود
۴- بعد از ۱۴ ساعت نقطه سفید قهوه ای شده و بعد از آن به زخم تبدیل می شود.

عوامل خون
این مواد معمولا ً به صورت گاز یافت می شوند . اثر آنها خیلی سریع یا آنی است . از هوا سنگین ترند ودر صورتی که مقدار آنها زیاد باشد موجب مرگ  فوری می شوند.

نحوه ی اثر
این مواد از طریق مجاری تنفسی وارد ششها شده و به همراه خون تا سطح بافت ها می روند . در سطح بافت این مواد مانع از جذب اکسیژن توسط بافت شده که این امر باعث خفگی سلول می شود .
همان طور که از نام این موارد پیداست اثرات ابتدایی این مواد بر روی دستگاه گردش خون و دستگاه تنفسی می باشد . اولین علامت تنفس این گاز ها تغییر در سرعت تنفس و ضربان قلب می باشد . از دیگر علائم این گاز ها سوزش در ناحیه چشم ودستگاه تنفسی است. پس از استشمام این گاز ها اکسیژن در خون زیاد شده و وموجب بروز رنگ سرخی در لبها و پوست می شود .در موارد شدید تر این سرخی در چشم ها ، ناخن ها ؛ و در صورت ادامه پیدا کردن موجب سرخی تمام بدن می شود . در نهایت این گاز ها موجب تشنج ، اغماء و مرگ می شوند.

عوامل اعصاب

این عوامل اکثرا ً به صورت مایع و گازو بی رنگ می باشند . ماده اصلی آنها بویی ندارد ولی ناخالص آنها دارای بوی سیب ، میوه ، شکلات و کافور می باشد . سنگین تر از هوا هستند . آنها موادی غیر پایدار بوده و اثری سریع دارند. این عوامل بر روی چشم و پوست نیز اثر سوء دارند .

نحوه ی اثر

از طریق مجاری تنفسی و پوست وارد بدن شده و باعث ایجاد اختلال در سیستم عصبی فرد می گردند و نهایتا به دنبال فلجی دستگاه عصبی منجر به خفگی و مرگ می شوند .
علائم مسمومیت با این گاز ها شامل آبریزش بینی ، تار شدن دید ، احساس فشار در قفسه سینه ، و پس از آن حالت تهوع ، سر درد ، سر گیجه ، تعرق شدید ، سوزش چشم ، آبریزش از چشم ، جمع شدن آب در دهان و آبریزش آن ، ادرار غیر عادی ، انقباض عضلات ، نقطه ای شدن مردمک چشم ، عدم تشخیص فاصله ی اجسام ، سستی وضعف ،تشنچ ، اغما و مرگ می باشد .

تابون
GA گازو
مایع مایل به قهوه ای میوه چشم، پوست مجاری تنفسی نا پایدار خیلی سریع

سارینGB مایع بی رنگ بی بو چشمو مجاری تنفسی نا پایدار آنی

سومان
GD مایع بی رنگ کافور چشم و مجاری تنفسی نا پایدار آنی

وی ایکس
VX مایع بی رنگ – چشم و مجاری تنفسی نا پایدار آنی

عوامل خفه کننده

گاز های این گروه همه از هوا سنگین ترند . معمولا بر روی پوست اثر سو ندارند و در صورتی که غلظت آنها زیاد نباشد موجب مرگ آنی نمی شوند . مهمترین راه ورود این عوامل به بدن مجرای تنفسی است .

نحوه ی اثر

این مواد از طریق مجرای تنفسی وارد شش ها شده ، با رطوبت موجود در شش ها ترکیب می شوند و به اسید کلریدریک و گاز کربنیک تبدیل می شوند . اسید حاصله باعث تخریب سطح داخلی ششها وخسارتی شده که نهایتا ً منجر به خفگی می شود.
علائم مسمومیت این گازها شامل سرفه شدید ، تهوع ، سر درد ،تنفس کوتاه و دردناک و خروج پلاسمای خون از دهان می باشد .این علائم معمولا ً پس از ۲ الی ۳ ساعت به وجود می آید . در صورتی که غلظت این مواد زیاد باشد زمان ظهورعلائم وجود نخواهد داشت بلکه مصدوم دچار مشکل تنفسی شده و در مدت زمان کوتاهی بیهوش می شود که معمولا ً در بیهوشی می میرد

 عوامل تاول

ین عوامل همان طور که از اسمشان پیداست با عث بروز خارش وسرخی خفیف و پس از مدتی موجب تاول می شوند . اگر این مواد وارد مجرای تنفسی و دستگاه گوارش در عرض ۴ الی ۱۶ ساعت باعث خونریزی از بینی ، سرفه ، سردرد و تهوع می شود . در این گروه گاز های خردل ، آرسنیک و گزند ها وجد ادرند . در زیر به یرسی بیشتر این گاز ها می پردازیم

خردل ها : معمولا با علامت اختصاری HN,HD,HT,Q نمایش داده می شوند .فرمول شیمیای آنها ، حالت فیزیکی آنها مایع و ، رنگب سیاه یا زرد و بویی مانند بوی سیر دارند . از راه چشم ، پوست و مجاری تنفسی وارد بدن می شوند و اثر پایداری دارند . گاز خردل برای اولین بار در سال ۱۹۱۷ در جنگ جهانی اول توسط قوای نازی استفاده شد . این گاز از راه پوست ، چشم ، و مجاری تنفسی وارد بدن می شود

برسی گیاه خردلنام علمی خردل سياه( (Black mustard
خردل سیاه به صورت بومی در منطقه مدیترانه شمالی موجود میباشد این گونه گیاهی است یکساله همچنین واجد ریشه دوکی شکل ونازک به همراه ساقه ای ظریف وکرک دار به رنگ سبز روشن .
میوه این گیاه دوکی شکل ومسطح بوده همچنین حاوی آنتوسیانین های رنگین می باشد.

کاربرد درمانی
از قدیم الا یام به عنوان چاشنی وطعم دهنده مورد استفاده بوده است از مصارف دیگر آن میتوان به محرک ومدر وقی آور بودن آن اشاره کرد ضماد خردل برای بسیاری از درد های مفصلی ورماتیسم مفید می باشد غرغره کردن مایع آن برای درمان برخی تومورها مفید وموثرمی باشد . همچنین معالج دردهای عصبی و اسپاسم می باشد برخی نیز آن را برای ریزش مو و صرع ومارگزیدگی ودندان درد مفید دانسته اند روغن آن برای سینه پهلو وذات الریه مفید می باشد دانه های آن دارای روغن اصلی وثابتی که به عنوان چاشنی ماده اشتعالی ماده چرب کننده و ماده متشکله صابون از آن استفاده میشود

مواد موثره
مهمترین ماده موثره این گیاه سینگرین گلیگوزید بوده که در اثر تجزیه باعث ایجا دایزو تیوسیانات آلیل شده که خود به عنوان روغن خردل یاد شده است سینیگرین ماده ایست سمی برای لارو حشرا ت وارد شدن روغن خردل به بدن در دوز تعیین شده باعث ورم روده و معده شده ومتعاقبا کشنده می باشد
گاز خردل ستفاده گسترده از گاز خردل علیه نیروهای ایرانی در طول جنگ با ایران اعتراف کرده است .

نحوه کشتجهت زراعت وکشت خوب هنگامی که دانه ها بسیار کوچک هستند زمین باید در فصل پاییز آماده شود دانه ها باید توسط بذر پاش کاشته شود و ۴۵ روز بعد از کاشت گل می دهد و ۶_۷ هفته دیگر آماده برداشت است . گرده افشانی آن توسط حشرات صورت میگیرد و جمع آوری شهد آن توسط زنبورها عسلی با مزه ملایم تولید میکند

واژه نامه

سلاح های شیمیایی : Chemical Warfare (CW)
عوامل شیمیایی : Chemical Agent
عوامل تاول زا : Agent VESICANTS
عوامل خون :Blood Agent
عوامل اعصاب : Nerve Agent

نام گاز های شیمیایی

خردل : Mustard
آرسنیک :Arsenic
گزند : Phosgene Oxime
سیانید هیدروژن: Hydrogen Cyanide
کلرید سیانوژن : Cyanogen Chloride
آرسین: Arsine
تابون: Tabun
سارین: Sarin
سومان: Soman
وی ایکس: VX

فوسژندی iphosgene

:فسژنhosgene