چه کسانی سنـت چهارشنـبه سـوری را نابـود می کنند ؟!

دوباره به آخرین روزهای اسفند رسیده‌ایم و به زودی «چهارشنبه سوری» از راه می‌رسد. روز چهارشنبه سوری در جامعه ایران، سالهاست به مساله‌ای ملی بدل شده است. برخی آن را سنتی خرافی و مغایر با ارزش‌های اسلامی می‌دانند و برخی دیگر نشانه هویت ملی ایرانیانش می‌دانند و با انگیزه حفظ ملیت ایرانی، در پاسداشت آن می‌کوشند.

کسانی که با موضع گیری‌های افراطی خود چهارشنبه سوری را به عرصه تضاد دین و ملیت ایرانیان امروز بدل کرده‌اند، ناخواسته (و شاید هم عالمانه و عامدانه) در تنور ناخوشایند تقابل اسلام و ایران می‌دمند.

مخالفان چهارشنبه سوری را شاید بتوان به سه دسته تقسیم کرد:

نخست آنانی که این روز را نشانه «جهل ایرانی ماقبل اسلام» می‌دانند و در مجموع معتقدند چهارشنبه سوری لکه ننگ فرهنگ ایرانی است و باید این ننگ را از دامن این فرهنگ زدود. در این دیدگاه نوعی مخالفت رادیکال با ایران باستان و سنن ملی آن دوران وجود دارد. در واقع چنین دیدگاهی، حاوی رادیکالیسم ضد باستانگرایانه است.

دوم زرتشتیانی که آتش را پدیده‌ای مقدس و واجد حرمت می‌دانند و پریدن از روی آن، آن هم از سر سرمستی و سبکسری را عملی ناشایست و ناروا می‌شمارند. از نظر این دسته از ایرانیان غیرمسلمان، چهارشنبه سوری، نه سنتی ایرانی و زرتشتی بلکه میراث ورود عرب‌ها به ایران است. پس آن به که در ترویج و تحکیم این سنت غیرایرانی، نکوشیم.

دسته سوم از مخالفان چهارشنبه سوری، کاری به ریشه‌های تاریخی و مذهبی این سنت ملی ندارند بلکه از منظری اجتماعی و مدرن، فقط به پیامدهای نامطلوب این «جشن ممنوع» می‌نگرند. این دسته از منتقدین، چهارشنبه سوری را عرصه بروز «وندالیسم» (ویرانگری) می‌دانند و هنجارشکنی‌های رایج در چهارشنبه سوری را مخالف «نظم و امنیت» می‌دانند؛ عناصری که در غیاب آن‌ها، کار هیچ جامعه‌ای به سامان نمی‌شود.

موافقان چهارشنبه سوری را نیز احتمالاً در سه دسته می‌توان جای داد:

نخست کسانی که از سر ایرانگرایی، در پاسداشت چهارشنبه سوری می‌کوشند تا به سهم خویش، نگذارند چهارشنبه سوری نیز به سرنوشت عید مهرگان یا روز سپندارمزدان دچار شود و با رخت بر بستن از یاد‌ها، زنده شدن دوباره‌اش مستلزم فریاد‌ها باشد. این گروه از حامیان چهارشنبه سوری، نه تنها با دیدگاههای تقابلی درباره چهارشنبه سوری موافقتی ندارند بلکه دیدگاه زرتشتیان مخالف چهارشنبه سوری را نیز رد می‌کنند.


دسته دوم کسانی‌اند که از فرط کمبود شادی، در جست‌و‌جوی روز‌ها و آیین‌هایی هستند که دست آن‌ها را برای ریختن به خیابان‌ها و هلهله کردن و کارناوال راه انداختن باز می‌کند. در واقع کاهش کنترل اجتماعی در چنین روزی، آن‌ها را از احساس آزادی و امکان شادی بیشتری بهره‌مند می‌کند و هم از این روست که آنان هر ساله، جزو کنشگران اجتماعی‌ای می‌شوند که رفتارشان در خدمت تداوم سنت چهارشنبه سوری است.

دسته سوم اما با انگیزه‌های سیاسی به میدان می‌آیند. آن‌ها بیش از آنکه دغدغه حفظ سنن ایران باستان و یا یافتن محملی برای شادبودن و آزادبودن داشته باشند، به مخالفت با وضع موجود می‌اندیشند. برای آن‌ها چهارشنبه سوری و سیزده به در و صعود تیم ملی به جام جهانی فرق چندانی با فلان تجمع سیاسی ندارد. این دسته از موافقان، در مقام ابراز مخالفت با وضع سیاسی و اجتماعی موجود، معمولاً به عرصه رفتارهای وندالیستی نیز در می‌غلطند و امنیت عمومی را حقیقتاً مخدوش می‌کنند. آن‌ها همیشه برای «نه» گفتن به خیابان‌ها می‌آیند و همین امر موجب تشدید حساسیت بیشتر نسبت به روز چهارشنبه سوری می‌شود

در واقع گروه اول مخالفان و گروه وندال‌ها (تخریبگران)، خواسته یا ناخواسته، شب چهارشنبه سوری را که می‌تواند با جشن‌های شاد و آزاد مردمی به پایان رسد، به عرصه بروز تنش‌های فکری، اجتماعی و‌گاه حتی سیاسی بدل می‌کنند.

اما چه کار می‌توان کرد که هر سال در آستانه نوروز، شاهد چنین تنش‌هایی در جامعه ایران نباشیم؟

بی‌شک یکی از عوامل کاهش تنش، افزایش رواداری اراده‌های رسمی نسبت به سنت چهارشنبه سوری است. بر فرض که در سنت چهارشنبه سوری، پاره‌ای ایده‌های بی‌پایه هم وجود داشته باشد. آیا این ایده‌ها تهدیدی برای جامعه ایجاد می‌کند؟


آیا در کارناوال‌های آیینی و مناسکی که در مناسبت‌های مذهبی در سراسر کشور برپا می‌شوند، هیچ آموزه نادرست نامربوط به دین وجود ندارد؟ قطعاً وجود دارد و مروری بر کتاب حماسه حسینی شهید مطهری که در آن از خرافات وارد شده بر ماجرای عاشورا انتقاد شده، مؤید این مدعاست.

در رفتار عامه مردم، چه رفتار عرفی مذهبی و چه رفتار ملی، همیشه خلل‌ها و اشکالاتی وجود دارد. اگر در حوزه دین با رفتارهای نادرست عامه مردم با تساهل و تسامح برخورد می‌شود، در حوزه ملیت نیز می‌توان چنین رویه‌ای را در پیش گرفت. سخت گیری با مردم، آن هم در جزئیات، نه به سود جامعه است نه به سود دولت.

از سوی دیگر، کسانی هم که چهارشنبه سوری را به عرصه بروز وندالیسم بدل می‌کنند، باید بدانند که مهم‌ترین پیامد این رفتار آن‌ها تقویت رادیکال‌های ضد سنن ملی است که با تخریب‌ها و کشته‌ها و مجروح‌های چهارشنبه سوری، بهترین بهانه را به دست می‌آورند که «می‌بینید چه رسم وحشتناکی است این چهارشنبه سوری خرافی؟»

علاوه بر این، وندالیسم و آشوبگری شب چهارشنبه سوری، امنیت و‌گاه حتی حیات انسان‌های بی‌گناهی را به خطر می‌اندازد که در آستانه سال نو، مهیای جشن نوروز هستند.

بی‌تردید غوغاسالاران و وندالیست‌های دستگیر شده در روز و شب چهارشنبه سوری، پس از دستگیری انتظار دارند مراجع امنیتی و قضایی، حقوق انسانی آن‌ها را پاس بدارند و با درشتی با آن‌ها برخورد نکنند. اما آیا این افراد، پیش از دستگیر شدن، لَختی به حقوق انسان‌های بی‌گناهی که از گوشه و کنارهای کوچه و چنارهای تهران عبور می‌کنند، می‌اندیشند؟!

کدام سنت سیاسی و دینی و حتی غیردینی به آن‌ها اجازه می‌دهد برای ابراز شادمانی خود، انواع و اقسام ترقه‌ها و نارنجک‌ها را با بی‌مسئولیتی هر چه تمام‌تر، به این سوی و آن سوی شهر پرتاب کنند و هزینه این شادی سفیهانه آنان، آسیب دیدن سر و چشم و آتش گرفتن و‌گاه حتی از دست رفتن جان رهگذران و مردمان بی‌پناه و بی‌گناهی باشد که به ناچار در آن «شب ترقه‌ها و نارنجک‌ها» به خیابان آمده بودند.


ضربه‌ای که اینان به آیین چهارشنبه سوری می‌زنند، به مراتب بیش از کسانی است که رسماً و علناً کمر به نابودی سنن زیبای ایرانی بسته‌اند.

آری، به نظر می‌رسد که همه موافقان و مخالفان چهارشنبه سوری، بویژه افراطیون دو سر این طیف، باید در بینش و کنش خود تاملی دوباره کنند.

امیدواریم دوستان عزیزی که با برپایی آئین چهارشنبه سوری، این آخرین چهارشنبهٔ سال ۹۰ را جشن می‌گیرند خدای ناکرده زیبایی این رسم کهن ایرانی را با انجام کارهای خطرناک و استفاده از وسایل خطرناک آتشبازی و منفجر کردن ترقه خراب نکنند و سلامتی و آرامش خود و اطرافیانشان را تحت هیچ شرایطی هدف قرار ندهند چراکه همین چهارشنبه سوری در عین زیبا و شادی آفرین بودن، می‌تواند فرهنگ ساز و تداوم بخش این آئین زیبای ایرانی هم باشد...