آموزش رایگان روزنامه نگاری (ژورنالیسم)

پيتر باورز، گزارشگر فقيد استراليائی، گفته است خبرنگار/ روزنامه نگارِ خوب بايد دائما از شش قانون طلائی پيروی کند: بخواند، بخواند، بخواند، بنويسد، بنويسد و بنويسد.

اما شايد اين دستورالعمل او هم به سال های پيش از اينترنت بر می گردد. امروز با اضافه شدن صدا و تصاويرِ ساکن و متحرک به گزارش های خبری که به صورت آنلاين منتشر می شوند، ابعاد کار گسترده تر شده و دانش های لازم برای آن متعددتر. خبرنگارِ امروز بايد شنيدن، ديدن، گفتن و نشان دادن را هم به خوبی فرا گرفته باشد.

پيتر باورز، گزارشگر فقيد استراليائی، گفته است خبرنگار/ روزنامه نگارِ خوب بايد دائما از شش قانون طلائی پيروی کند: بخواند، بخواند، بخواند، بنويسد، بنويسد و بنويسد.

اما شايد اين دستورالعمل او هم به سال های پيش از اينترنت بر می گردد. امروز با اضافه شدن صدا و تصاويرِ ساکن و متحرک به گزارش های خبری که به صورت آنلاين منتشر می شوند، ابعاد کار گسترده تر شده و دانش های لازم برای آن متعددتر. خبرنگارِ امروز بايد شنيدن، ديدن، گفتن و نشان دادن را هم به خوبی فرا گرفته باشد.

البته افزايش اين دانش های ضروری به معنی پيدا شدن آدم های همه فن حريفی نيست که در همه ی کارها ماهر و نخبه باشند. هنوز هم اگر کسی از همان شش قاعده ی اول يعنی خواندن، خواندن، خواندن، نوشتن، نوشتن، نوشتن پيروی کند، می تواند خبرنگار خوبی شناخته شود. اما برای وارد شدن به اين عرصه بايد لااقل با مبانی آن دانش های ديگر آشنا باشد و در يکی دو تای آنها مهارت حرفه ای پيدا کند.

هر شکلی از خبر يا گزارش در واقع نوعی قصه گویی و روايت است که گزارشگر کوشيده است در حد امکان آن را مبتنی بر وقايعی که از آن اطلاع پيدا کرده تنظيم کند. جذابيت اين خبر در وهله ی اول به اصل واقعه و اهميت و گيرائی آن بستگی دارد، اما نحوه ی ارائه ی آن ميزان اعتبارِ گزارشگر و نشريه ای را که گزارش در آن منتشر شده تعيين می کند.

تجربه های شخصی ما به عنوان مخاطب های انواع رسانه ها نيز نشان می دهد که حتی پيش از توجه به دقت های پژوهشی، که در اعتماد ما به درستیِ يک خبر/ گزارش اهميت دارد، شروع و نحوه ی بيان مطلب است که ما را به دنبال کردن آن خبر/ گزارش جلب می کند.

امروز حتا شهروند- خبرنگارها هم آموخته اند که داستانِ يک واقعه بايد به شکل مفهومی «گفته» شود و برای اين منظور بايد در متنی- ولو کوتاه- خلاصه ی گزارش خودشان را تعريف کنند. گزارش شان بايد جوانب گوناگون موضوع را نشان بدهد تا گيرنده/ خواننده/ کاربر، تصوير جامعی از يک رويداد دريافت کند و در عين حال بايد بی طرف و متعادل بماند.

در اين موارد در درس های بعدی توضيح بيشتر خواهيم داد. اما پيش از آن، فهرست وار، به بعضی حساسيت های لازم برای کار گزارشگری اشاره می کنيم:

• گزارشگر بايد ذهنی کنجکاو داشته باشد.
• بايد پژوهشگر و پرسشگر باشد و بتواند دقت و کيفيت پاسخ هایی را که می گيرد ارزيابی کند.
• قدرت  تجزيه اطلاعات به لايه های گوناگون و بارگذاری و تحليل داده ها در کنار هم و با ساختارهای گوناگون را داشته باشد.
• در بررسی و ارائه ی اطلاعات امانت دار و صادق باشد و به مصلحت شخصی خودش يا ديگران در اطلاعات اش دست نبرد.
• و مهمتر از همه در سنجش و ارزيابی وقايع از استقلال فکر و عمل برخوردار باشد.
• و نيز به زبان  گزارش (در اين مورد فارسى) مسلط باشد و بتواند به سادگى، درستى و روشنى مفهوم اش را به مخاطب برساند.

اين حساسيت ها پيش ضرورتِ ورود به عرصه ی گزارشگری است، اما آنچه در عمل کار يک گزارشگر خوب را شاخص می کند ميزان توانائی های او در زمينه های تخصصی تر و دانش هایی است که می کوشيم در مجموعه ی اين درس ها با عنوان «گزارشگری در زمانه ی اينترنت» به آنها بپردازيم.

هر رسانه ی عمومی يکی يا چند مورد از اين کارها را انجام می دهد: اطلاع می دهد، سرگرم می کند، آموزش می دهد. البته امروز، بيش از پيش، مرزهای اطلاع رسانی، آموزش و سرگرمی با همديگر تداخل پيدا کرده و مثلا در يک برنامه ی خبری ممکن است هم از عوامل سرگرم کننده استفاده شود و هم آموزش هایی به مخاطبان داده شود.

اهميت خبرنگارها به خصوص در بخش اطلاع رسانی برجسته می شود. بسياری از مردم رسانه ها را به عنوان رکن چهارم دموکراسی می شناسند. يعنی معتقدند شرط عملکرد درستِ قوای مقننه، قضائيه و مجريه حضورِ نظارت رسانه ها بر کارکرد آنهاست. شايد به همين خاطر است که در نظام های غيردموکراتيک نهادهای قدرت بيش و پيش از هر چيز به محدود کردن رسانه ها و بستن مجاری اطلاع رسانی علاقه دارند.

و باز شايد به همين دليل است که انجمن روزنامه نگاران حرفه ای آمريکا می گويد: «آزادی مطبوعات بايد به عنوان حق جدائی ناپذير مردم در يک جامعه ی آزاد مورد حمايت قرار گيرد.»

اما بايد به خاطر داشت که اين آزادی هم مثل انواع ديگر آزادی به يک حد شاخص، يعنی آزادی ديگران، محدود است. برای حفظ حرمت اين حد، هم روزنامه نگاران برای خودشان ضوابط و محدوديت هایی گذاشته اند و هم قانون ضوابطی را برای آنها تعيين می کند. حدود صنفی در اين آزادی همان اصولی ست که پيش تر هم به آن اشاره کرديم يعنی دقيق بودن، بی طرف بودن و منصف بودن.

ضوابط قانونی اما از اين بيشتر و در کشورهای مختلف متغير است. گونه های اصلی اين محدوديت ها فهرست وار اين هاست:

• ممنوع بودن تهمت و افترا
• ممنوع بودن تبليغات نژادپرستانه
• ممنوع بودن افشای مسائل امنيتی
• ممنوع بودن ورود به حريم خصوصی افراد
• ممنوع بودن توهين (البته تعريف توهين و مرزهای آن در کشورها و فرهنگ های متفاوت بسيار متغير است.)
• ممنوع بودن انتشار اسامی كودكان خردسال و نوجوانانى كه يا در معرض آزار قرار گرفته اند يا به ارتكاب جرمى متهم يا محكوم شده اند.

آشنایی با اين مقررات و قوانين می تواند راهنمای مفيدی برای يک گزارشگر باشد تا هم حقوق و آزادی های حرفه ای خودش در کشور متبوع اش را بشناسد و هم از افتادن به دست اندازهایی که مقامات مسئول، در تقريبا همه جای جهان، در راه کارِ يک گزارشگر صادق و دقيق ايجاد می کنند، مصون بماند.

اما پيش شرط انجام بهتر کار برای يک گزارشگر درک و شناخت مخاطب اش است. سليقه، سطح دانش، سن، و نيازهای کاربران با هم تفاوت دارد و مثلا نمی توان برای تشويق سالمندان به انجام ورزش های روزانه از همان روش بيان و موسيقی که برای تشويق يک نوجوان به ورزش کارآمد است، استفاده کرد.

خواننده ی يک روزنامه ی معتبر اقتصادی احتمالا انتظار دارد در کنار مطالب جدی که در زمينه ی کارِ اصلی نشريه می خواند از تازه های سينما هم مطلع شود. يا خواننده ی يک نشريه ی جنجالی در باره ی شايعات زندگی بازيگرهای سينما هم ممکن است بخواهد در حاشيه ی اين مطالب از پيشرفت در مهار چاه نفت در خليج مکزيک هم خبر بگيرد. اما نحوه ی ارائه ی اين مطالب در نشريه ها و رسانه های مختلف فرق می کند.

گزارشگر بايد پيش از پرداختن به يک خبر اين نکته ها را در نظر بگيرد:

• مخاطب هايش چه کسانی هستند؟
• به کدام بخش از اين خبر علاقه دارند؟
• چه چيزهایی را می خواهند بدانند؟
• سوال های احتمالی آنها چيست؟

دانستن اين نکات در وهله ی اول به ارتباط يک گزارشگر با جامعه ی مخاطب هايش بستگی دارد. این که تا چه حد آنها را می شناسد و با دغدغه ها و مسائل آنها آشناست. فقط با اين آشنایی و آگاهی است که يک گزارشگر می تواند تشخيص دهد آيا موضوع خبر و گزارش او برای مخاطب اش جالب است يا نه.

يکی از دلائل رونق گرفتن روزنامه نگاری شهروندی اين است که شهروند- خبرنگارها معمولا در حوزه ی اجتماعی محدودتری عمل می کنند و اکثرا يا خودشان هم بخشی از محيط واقعه و فرهنگ آن هستند يا اطلاعات شان را از آشنايانی که مواجهه ی دست اول با آن داشته اند، می گيرند.