ابزارها و افزارها

رسانه را در زبان فارسی در برابر کلمه ی ميديا گذاشته اند. ميديا در اصل جمع کلمه ی مديوم در زبان لاتين و به معنای واسطه ها است. يعنی ابزارهایی برای رساندن چيزی به چيز ديگر و به اين معنی «رسانه»ها. اما امروز، چه در فارسی و چه در انگليسی، اين کلمه را به عنوان اسم مفرد يک ابزار رابط بين کسی که حرفی برای گفتن دارد و مخاطب او، استفاده می کنند. روزنامه، راديو، تلويزيون و حالا اينترنت رسانه های عمومی اند و تلفن و نامه رسانه های خصوصی.

رسانه را در زبان فارسی در برابر کلمه ی ميديا گذاشته اند. ميديا در اصل جمع کلمه ی مديوم در زبان لاتين و به معنای واسطه ها است. يعنی ابزارهایی برای رساندن چيزی به چيز ديگر و به اين معنی «رسانه»ها. اما امروز، چه در فارسی و چه در انگليسی، اين کلمه را به عنوان اسم مفرد يک ابزار رابط بين کسی که حرفی برای گفتن دارد و مخاطب او، استفاده می کنند. روزنامه، راديو، تلويزيون و حالا اينترنت رسانه های عمومی اند و تلفن و نامه رسانه های خصوصی.

هر کدام از انواع رسانه ها به شکلی با مخاطب ارتباط برقرار می کنند، اما هدف مشترک شان ايجاد ارتباط ميان گوينده/ سراينده/ تصويرگر (گزارشگر) و مخاطب و انتقال داستان يا روايتی واقعی يا تخيلی است که اولی می خواهد دومی را از آن مطلع کند. گزارشگری در اينترنت به گزارشگر امکان استفاده از قابليت های چندين رسانه ی متفاوت را به طور هم زمان می دهد.

ما در اين درس ها تمرکز کارمان بر روش های نقل داستان های واقعی يا به معنای متداول امروز گزارشگری/ خبرنگاری است. ابزارهای گوناگونی که در کار گزارشگری در اينترنت برای راوی فراهم اند از همه ی گونه های قبلی رسانه های عمومی (نشريه، کتاب، راديو، و تلويزيون) متنوع تر است. در اين رسانه امکان استفاده از متن، صدا، تصوير ساکن، و تصوير متحرک (ويدئو) چه به صورت مجزا و چه در ترکيب با يکديگر فراهم است. هر يک از اين ابزارها خواص ويژه ای دارند.

به طور کلی، متن ابزار مناسبی برای توضيح و تحليل است. تصويرهای ساکن و متحرک و صدا برای روشن کردن و زنده کردن صحنه های وقايع و بيش از هر چيز برای مشارکت دادن مخاطب در ارزيابی رويدادها نقش دارد. از جمله ابزاری که برای آسان فهم کردن مطالب چه در نشريات چاپی و چه در تلويزيون و امروز در اينترنت به کار می رود، جدول ها و نقشه هائی است که در کنار متن ها ارائه می شود.

اما آنچه ويژه ی اينترنت و سرآغاز تحولی بنيادی در گزارشگری شده، وجود جستجوگرهای اينترنتی و امکانِ افزودنِ پيوست های مرتبط به يک گزارش و نيز قابليت دو سويه کردن رابطه ی مخاطب و گزارشگر و تأثيرگذاری مستقيم مخاطب بر محتوای يک گزارش است.

در تهيه ی گزارش برای اينترنت يکی از مهم ترين کارهای گزارشگر انتخاب ابزار ارتباط اش است. هميشه لازم نيست که همه ی ابزارها را در يک گزارش اينترنتی به کار ببريم. اگر تحليلی پيرامون علل سقوط نرخ سهام تهيه می کنيم، متن و جدول ها برای اطلاع رسانی کافیست. عکس يا ويدئو هر چند ممکن است در آرايش صفحه کمکی باشد، اما برای انتقال اطلاعات لازم نيست. يا اگر گزارش برای معرفی يک قطعه ی موسيقی است، احتمالا تکه ای از صدای آن بيش از هر توضيح و متنی گويا خواهد بود. برای اين که بيشتر با کاربرد هر يک از اين ابزارها در گزارش آشنا شويم کمی مفصل تر به هر يک می پردازيم.

متن بهترين وسيله برای دادن زمينه، سابقه و تشريح يک موضوع است. وقتی می خواهيد انبوهی از اطلاعات را به مخاطب خود برسانيد، بهترين راه ارائه ی آن به صورت نوشتار است. متن، ابزار اصلی ارتباط در کتاب، نشريه ها و راديوست. مستقيما با دانش کاربرها و ميل آنها به گرفتن اطلاعات سر و کار دارد و مستقيم و بی واسطه با ذهن آنها مربوط می شود. همه ی ما برای درک مطالب دشوار و سخت، فهم خواندنِ متنی در آن موضوع را ترجيح می دهيم.

متن به گزارشگر اجازه می دهد پيوست های مختلف به سوابق گزارش و احتمالا مطالب ديگران در همان زمينه يا اسناد قابل دسترسی درباره ی آن را نيز در اختيار کاربر قرار دهد. مثلا در تحليل دلائل سقوط سهام، دادنِ پيوندی به سامانه ی بورس کشور و پايگاه اطلاعاتیِ روزنمای نرخ سهام مى تواند به کاربرها در پى گرفتن مسير سقوط سهام كمک كند.

متن برای ارتباط دو سويه با مخاطبان هم به کار می آيد. نظرخواهی از کاربران، و راه انداختن بحث ها و ميزگردهای آنلاين، با توجه به تفاوت های فعلی در سرعتِ سرويس های اينترنت کاربران، از طريق نوشتار آسان تر است.

تهيه ی متن از توليد عکس، فيلم و پادکست کم هزينه تر و سريع تر است. حتی در گزارش هایی که با عکس، صدا و فيلم همراه هستند، داشتن متن در پيوند دادن آن عوامل و ارائه ی اطلاعات پايه ای کمک مؤثری است.

مهمترين نقش عکس در گزارشگری نشان دادن چيزهایی است که با کلام به سادگی منتقل نمی شود. نشان دادن شکل کسی که از او نقلی آورده شده يا عکس ويرانه ای که از يک ساختمان قديمی بعد از آتش سوزی به جا مانده، نمونه های متداولی از كارآمدى عكس در يک گزارش اند.

عکس به خصوص در گزارش های ورزشی گاهی از تصوير متحرک هم مهم تر می شود. حتی در پخش زنده ی مسابقات ورزشی هم برای نمايش خيلی از لحظه های مهم بازی از تصاویر غير متحرک استفاده می کنند. در عکس ما لحظه ای مشخص در زمان را ثبت می کنيم. برای نشان دادن لحظه ی رسيدن يک دونده به خط پايانی مسابقه، يا وارد شدن گل به دروازه يا وقوع يک خطا در جريان بازی اين نوع تصوير گوياتر از تصاوير متحرک است. هر کدام از اين صحنه ها در نمايش ويدئويی در چند ثانيه محو می شوند اما با عکس به مخاطب فرصت داده می شود که لحظه ی اصلی را با فرصت کافی مرور کند.

معمولا کاربران اينترنت به ديدن عکس در کنار متن علاقه دارند و  بعضی عکس ها هم به خودی خود و مستقل از متن و بخش های ديگر يک گزارش حاوی داستانی کامل اند. هر روز بخشی از وقت هر کاربر اينترنت به ديدن عکس ها و لحظه هایی می گذرد که دوستی از طريق ايميل يا فيس بوک، ديدن اش را توصيه کرده است.

ويدئو و تصوير متحرک، مخاطب را به صورت مجازی در صحنه ی وقوع يک رويداد قرار می دهد. نزديک ترين شکل به حضور در يک صحنه، تماشای ويدئوی زنده ی آن است. امروز حتا در بسياری از گردهمایی های بزرگ برای حاضران در محل هم تصاوير ويديویی از همان رويداد بر پرده های عظيمی در جلوی تماشاگران به نمايش در می آيد تا اطلاعات دقيق تر و کامل تری از آنچه در جريان است را به حاضران نمايش دهد.

ويدئو مستقيما با عواطف کاربر درگير می شود. متن، از وقوع يک سيل ويرانگر در پاکستان و ويرانی های آن صحبت می کند و با برداشت عقلانی مخاطب رو به روست. اما در ويدئو، ما او را شاهد صحنه های دلخراش ويرانی و گستردگی باورنکردنی سرزمين هایی که به زير آب رفته می کنيم و به مشارکت عاطفی در يک حادثه می بريم.

گاهی پخش ويدئو حتی در وبلاگ های شخصی هم به صورت زنده است، اما امروز در يوتیوب و سايت های مشابه آن ما هر روز شاهد ويدئوهایی هستيم که شهروند- خبرنگارها با فاصله ی کوتاهی از وقوع يک حادثه در شبکه ی اينترنت می گذارند و بسياری از اوقات بدون هيچ ضميمه و حاشيه ای از متن و عکس و غير آن در فاصله ی کوتاهی دست به دست می چرخند و گاهی به سرعت به شبکه های مهم خبری جهان هم راه پيدا می کنند.

قابليت انتقال بدون واسطه ی اطلاعات در ويدئو آن را به تدريج به يکی از عوامل مهم گزارشگری در اينترنت تبدیل کرده است. البته معمولا ويدئوهایی که به عنوان بخشی از يک گزارش اينترنتی استفاده می شوند ساخت ساده تری در مقايسه با گزارش های تلويزيونی دارند و از نماهای ساده ای از صحنه ی وقوع يک حادثه، يا مصاحبه های مستقيم و بدون ويرايشی با شاهدان صحنه و امثال آن ساخته شده اند. تهيه ی ويدئوهای پيچيده تر و کامل تر برای گزارش های اينترنتی هنوز به دليل هزينه و زمانی که برای اين کار لازم است، چندان متداول نشده است.

صدا نيز می تواند بخشی از يک گزارش اينترنتی  باشد که مانند ويدئو گوشه هایی از يک گزارش را که در متن، قابل انتقال نيست با مخاطب درمیان می گذارد. يکی از برتری های صدا به ويدئو اين است که مخاطب نبايد تمام حواس اش را بر آن متمرکز کند.

گذاشتن يک مصاحبه به صورت يک باند صدا همراه با گزارش و شنيدن نوسان های صدای گوينده و صداهای پس زمينه اش می تواند از متنِ پياده شده ی همان مصاحبه جذاب تر و رساتر باشد.

گزارشگری چندرسانه ای يا گزارشگری در اينترنت می تواند از همه ی ظرفيت های رسانه ای که در بالا بحث شد به طور جداگانه و يا در ترکيب استفاده کند. ضرورتی ندارد که ما يک داستان را به شکلی خاص ارائه کنيم.

می توان در کنار يک گزارش نوشتاری تکه ای ويدئو قرار داد، يا عکس ها را با صدای مصاحبه ترکيب کرد و يک آلبوم صوتی- تصويری ساخت؛ يا يک تکه ی ويدئو را با نشانی اينترنت يک پژوهش در همان زمينه همراه کرد. اين ترکيب ها بسته به زمينه ی يک گزارش و توانائی های يک گزارشگر می تواند شکل های متعدد و متفاوتی پيدا کند.

همچنان که در ابتدا هم اشاره کرديم، انتخاب ابزار بيان يکی از شاخص های تعيين کننده ی کيفيت کار يک گزارشگر است که هم با موضوع گزارش و هم با موقعيت مخاطب و اين که کيست و در چه شرايطی به اين گزارش می پردازد ارتباط مستقيم دارد.